Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası(VİOP)

Borsa İstanbul bünyesinde işlem gören vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin alım satımının gerçekleştiği Piyasanın kısa adıdır.

Türev ürünler vadeli piyasalarda işlem gören, dayanak varlık olarak tanımlanan bir başka varlıktan türetilen ve değeri o dayanak varlığa bağlı olarak oluşan ürünlerdir. Günümüzde organize vadeli işlem piyasalarında paya, endekse, dövize, tahvile, bonoya, emtiaya, altına, enerjiye vb. dayalı olarak oluşan türev sözleşmeler işlem görmektedir.

VİOP’ta işlem gören vadeli işlem sözleşmeleri aşağıda verilmiştir:

• Pay Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Fiziki Teslimatlı Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Kıymetli Madenler Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Enerji Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Yurtdışı Endeksi Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Faiz Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Devlet İç Borçlanma Senedi Vadeli İşlem Sözleşmeleri

VİOP’ta işlem gören opsiyon sözleşmeleri aşağıda verilmiştir:

• Pay Opsiyon Sözleşmeleri
• Pay Endeks Opsiyon Sözleşmeleri
• DolarTL Opsiyon Sözleşmeleri
• Fiziki Teslimatlı DolarTL Opsiyon Sözleşmeleri

Piyasada işlem görecek sözleşmelerin her biri için Sistemde sözleşme kodu tanımlanır. Söz konusu sözleşme kodları aşağıdaki bilgileri içermekle birlikte, sözleşmelerin niteliğine göre kodlarda ilave bilgiler yer alabilir.

Vadeli işlem sözleşmelerinde sözleşme kodu; sözleşme grubu, dayanak varlık kodu ve vade tarihi bilgilerini içerir. (Bknz. Borsa İstanbul A.Ş. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Prosedürü)

Tablo 1: Vadeli İşlem Sözleşmeleri Sözleşme Kodu

Opsiyon sözleşmelerinde sözleşme kodu ise; sözleşme grubu, dayanak varlık kodu, opsiyon tipi, vade tarihi, opsiyon sınıfı ve kullanım fiyatı bilgilerini içerir.

Tablo 2: Opsiyon Sözleşmeleri Sözleşme Kodu 

Özsermaye hali uyarlamasına tabi olan ve böylelikle unsurları standart sözleşme unsurlarından farklılaşan pay vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde sözleşme kodlarının sonuna özsermaye hali uyarlamasına bağlı olarak ilgili sözleşmenin standart olmayan sözleşme olduğunu belirten bilgi (N kodu) ile sıra numarası (1, 2, 3 vb.) ayrıca eklenir.

Vadeler arası strateji emirleri sözleşme kodu yerine özellikleri aşağıdaki gibi belirlenen strateji emri kodu kullanılarak Sisteme gönderilir.

Tablo 3: Vadeler Arası Strateji Emri Kodu

Borsa tarafından tespit edilen limitler dahilinde vade tarihi ve kullanım fiyatı kullanıcılar tarafından belirlenerek oluşturulabilen esnek opsiyon sözleşmelerinin kodu aşağıdaki alanlardan oluşur.

Tablo 4: Esnek Opsiyon Sözleşmeleri Sözleşme Kodu

Özsermaye hali uyarlamalarına konu olan esnek sözleşme kodlarının sonuna sözleşmenin standart olmayan sözleşme olduğunu belirten bilgi (N1, N2, N3 vb.) ayrıca eklenir.

Tablo 5: Esnek Vadeli İşlem Sözleşmeleri Sözleşme Kodu

Tablo 6: Fiziki Teslimatlı Dolar/TL Vadeli İşlem Sözleşmeleri Sözleşme Kodu

Tablo 7: Fiziki Teslimatlı Dolar/TL Opiyon Sözleşmeleri Sözleşme Kodu

VİOP, öncelikle riskten korunmak isteyen yatırımcılara risk yönetimi yapma imkânı sağlar. Ayrıca fiyat beklentisi çerçevesinde kar elde etmek isteyen yatırımcılar için de spot piyasalardan daha düşük teminat miktarlarıyla aynı miktarda dayanak varlık üzerine yatırım yapma olanağı sağladığından VİOP en doğru tercih konumundadır. VİOP, yatırımcılara farklı piyasa koşullarında yatırım yapma olanağı sunma özelliğiyle spot piyasalardan farklılık gösterir.

VİOP’ta işlem yapabilmek için VİOP üyesi bir aracı kurumda hesap açtırmalısınız. Üyelerimize ilişkin bilgilere "Yetki Verilenlere İlişkin Bilgiler" sayfasından, hesap açılışına ilişkin bilgilere de çalışmak istediğiniz aracı kurumdan ulaşabilirsiniz.

* Yarım işgünlerinde ve yılın son işgününde akşam seansı yapılmaz.

Yarım işgünlerinde ve yılın son işgününde akşam seansı yapılmaz. Seansların akışına ilişkin detaylı bilgiye VİOP Prosedürünün Ek-3 Viop’ta İşlem Ve Günlük İş Akışı Saatleri İle İşlem Günü Bölümlerine İlişkin Açıklamalar bölümünden ulaşılabilir.

Piyasada gerçekleştirilen alım-satım işlemleri üzerinden

• Pay Piyasası endekslerine dayalı sözleşmelerde işlemin her iki tarafından opsiyon ve vadeli işlem sözleşmeleri için işlem hacminin %0,004’ü (yüzbinde dört) oranında,
• TLREF ve devlet iç borçlanma senetleri vadeli işlem sözleşmelerinde işlemin her iki tarafından nominal değerin %0,001’i (yüzbinde bir) oranında,
• Diğer sözleşmelerde ise, işlemin her iki tarafından opsiyon sözleşmeleri ve vadeli işlem sözleşmeleri için işlem hacminin %0,003’ü (yüzbinde üç) oranında borsa payı alınır.

Sistemde, işlem öncesi ve işlem sonrası olmak üzere iki katmanlı bir risk yönetimi yapısı oluşturulmuştur. İşlem öncesi risk yönetimi, işlem öncesi risk yönetimi uygulaması olan PTRM tarafından yapılmaktadır. PTRM, Sisteme girilen emirler ve gerçekleştirilen işlemlerden dolayı karşılaşılabilecek olası riskleri kontrol etmeye ve söz konusu riskleri izlemeye yönelik olarak işlem ve takas platformları ile entegre olarak geliştirilmiş bir risk yönetimi uygulamasıdır. Uygulama ile işlem terminali, FixAPI ve OUCH protokollerinden sisteme gönderilen emirlerin ve gerçekleşen işlemlerin riskleri kontrol edilir. Risk kontrolleri emirler sisteme kabul edilmeden önce (emir öncesi), kabul edildikten sonra (emir sonrası) ve işlem anında olmak üzere farklı aşamalarda yapılabilir.

İşlem sonrası risk yönetimi Takasbank tarafından yapılır. Piyasada gerçekleştirilen işlemler için portföy bazında teminatlandırma yöntemi olan SPAN uygulanır. Portföy bazında teminat hesaplamasına esas teşkil edecek parametreler Takasbank tarafından belirlenir ve duyurulur. Risk yönetimi ve teminatlandırma yöntemine ilişkin olarak Takasbank Merkezi Karşı Taraf Mevzuatı hükümleri uygulanır.

Sistemde bir işlem gerçekleştikten sonra hesabın son pozisyon bilgisi ve gün içinde yeni fiyatlara göre güncellenmiş parametreler dikkate alınarak bulunması gereken teminat ve kullanılabilir teminat hesaplanacaktır. Kullanılabilir teminatın negatif olması durumunda hesap riskli duruma geçecek ve bu hesabın bekleyen tüm emirleri iptal edilecektir. Bu durumda, ilgili hesap sadece pozisyon azaltıcı emirler girebilecektir. Mevcut durumda uygulanan kontrolde emir uygulaması kaldırıldığından, birden fazla pozisyon azaltıcı emir girilebilecektir.

VİOP verilerine Borsa İstanbul internet sayfasında "Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası" adresinden,

Veri yayın kuruluşlarından da aşağıda verilen bilgiler kullanılarak ulaşılabilir;

VİOP’ta işlem gören sözleşmeler ve stratejiler ile ilgili birçok güncel doküman yayınlanmaktadır.

VİOP ile ilgili eğitim materyalleri ve bazı faydalı linkleri aşağıdaki tabloda bulabilirsiniz:

• VİOP Bilgilendirme Kitapçıkları için tıklayınız
• Borsa İstanbul VİOP Sayfası için tıklayınız
• Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Prosedürü için tıklayınız
• Teknik Dokümanlar tıklayınız

VİOP türev işlemler piyasasının gelişimi ve yatırımcı bilinçlendirilmesi kapsamında hem piyasa profesyonellerine hem de VİOP ile tanışmak isteyen yatırımcılara yönelik birçok eğitim düzenlemektedir. Eğitimler ile ilgili detaylı bilgiye Borsa İstanbul ana sayfasında yer alan duyurular kısmını takip ederek ulaşabilirsiniz.