- Limit Fiyatlı Emirler (LFE)
- Piyasa Emirleri (Market Order)
- Piyasadan Limite Emirler (Market To Limit Order)
- Dengeleyici Emirler (Imbalance Order)
- Kısmi Görünme Koşullu Emirler
- Kotasyon Emirleri
- Orta Nokta (Mid-Point) Emirleri
- Ağırlıklı Ortalama Fiyat (AOF) Emirleri
- Açığa Satış Emirleri
EMİR TİPLERİ
Limit Fiyatlı Emirler (LFE)
Fiyatın ve miktarın belirtildiği emirlerdir. Emrin gerçekleşmeyen bölümü işlem görmedikçe Sistemde pasif olarak geçerlilik süresi sonuna kadar (KİE olarak girilmediği sürece) bekletilir.
Piyasa Emirleri (Market Order)
Fiyat olmaksızın sadece miktar belirtilerek girilen emirlerdir. Emir miktarı karşılanana kadar karşı taraftaki en iyi fiyatlı emirlerle eşleşerek işleme dönüşürler. Bu emir tipi, sadece KİE olarak girilebildiğinden karşı tarafta eşleşecek emir kalmadığında emrin kalan kısmı otomatik olarak iptal edilir, pasife yazılmaz. Açılış, kapanış bölümleri ve tek fiyat yönteminde emir toplama aşamasında girilen piyasa emirleri, eşleştirme başlayana kadar emir defterinde bekletilir, eşleştirme başladığında ise işleme dönüşür. İşleme dönüşmeyen piyasa emirleri seansın sürekli işlem veya takip eden tek fiyat bölümüne aktarılmaz, iptal edilir. Pay bazında maksimum emir hacmi sınırına tabidir. Bu tutar en son işlem fiyatı üzerinden hesaplanır. Son işlem fiyatı yoksa bir önceki kapanış fiyatına bakılır. Her ikisinin de olmadığı durumda manuel olarak Borsa tarafından girilen bir fiyat varsa ona bakılır yoksa işlem olana kadar sistem tarafından piyasa emri girilmesine izin verilmez.
Piyasadan Limite Emirler (Market To Limit Order)
Piyasa emirleri gibi fiyatsız olarak girilen emirlerdir. Karşı taraftaki sadece en iyi fiyat kademesinde bekleyen emirlerle eşleşerek işleme dönüşürler. Ancak işleme dönüşmeyen kısım, gerçekleştiği son işlem fiyatını alarak limit fiyatlı emre dönüşür ve emir defterinde pasif olarak yazılır (ancak KİE olarak girilirse pasife yazılmaz). Pay bazında maksimum emir hacmi sınırına tabidir. Bu tutar piyasa emirlerinde olduğu gibi belirlenir.
Açılış, kapanış bölümleri ve tek fiyat yönteminde emir toplama aşamasında girilen piyasadan limite emirleri, eşleştirme başlayana kadar emir defterinde bekletilir, eşleştirme başladığında ise işleme dönüşür. İşleme dönüşmeyen piyasadan limite emirleri sürekli işlem aşamasına geçerken gerçekleştiği son işlem fiyatını alarak limit fiyatlı emre dönüşür ve emir defterinde pasif olarak yazılır (ancak KİE olarak girilirse pasife yazılmaz). İlgili açılış, kapanış ve tek fiyat bölümünde fiyat oluşmaması hâlinde veya seansın sürekli işlem bölümünde girildikleri anda hiç işleme dönüşmemiş olmaları hâlinde piyasadan limite emir iptal edilir.
Dengeleyici Emirler (Imbalance Orders)
Açılış ve kapanış seansları da dâhil olmak üzere tek fiyat yöntemi uygulanan tüm seans bölümlerinde, fiyat belirleme sürecinde hesaba katılmayan ancak belirlenen eşleşme fiyatı seviyesinde karşılanmadan kalan emirler ile işlem yapmak üzere girilen emirlerdir. Bu tip emirler, eşleşme fiyatından kalan emirler bittiğinde veya eşleşme fiyatından kalan emir yoksa birbirleri ile de eşleşme fiyatından işleme dönüşebilirler. Eşleşmeden kalan dengeleyici emirler iptal edilirler.
Kısmi Görünme Koşullu Emirler
Limit fiyatlı emirler, kısmi görünme koşulu ile girilebilir. Kısmen görünen emirlerde, emir defterinde görülmesi istenen kısmın tamamı işlem gördüğünde gizli bölümden belirlenen miktar kadar kısım açığa çıkar. Açığa çıkan bu kısım, açığa çıktığı anda girilmiş yeni bir emir gibi fiyat ve zaman önceliğine göre emir defterinde yerini alır. Bu süreç emrin tamamı karşılanıp bitinceye, geçerlilik süresi sona erinceye veya emir iptal edilinceye kadar devam eder. Emrin görünen miktarı ile toplam miktarı arasındaki oran asgari % 20 olabilir. Bu oran, kısmi görünme koşullu emrin girişi ya da değiştirilmesi sırasında emrin görünen miktarının emrin toplam miktarına oranının asgari seviyesidir.
Kotasyon Emirleri
Limit fiyatlı alış ve satış emrinden oluşan ve sadece piyasa yapıcı/likidite sağlayıcı üyeler tarafından girilebilen bir emir tipidir. Kotasyonu oluşturan alış ve satış emrine kotasyon emri denir. Kotasyon emri bir bütün olarak iptal edilebileceği gibi sadece alış veya satış tarafı da iptal edilebilir.
Orta Nokta (Mid-Point) Emirleri
Orta Nokta (Mid-Point) emri, normal emir defterine kıyasla daha büyük miktarlı emirlerin kendi aralarında eşleşmesine imkân sağlayan ve piyasa katılımcılarına daha düşük işlem maliyeti sunan bir emir türüdür. Bu emirlerin girişi ve miktarlarının değiştirilmesi sırasında minimum ve maksimum tutar kontrolü yapılır. Orta Nokta emirlerinin değeri, asgari 100.000 TL, azami 30 milyon TL olabilir. Ancak kısmi işlem görme durumunda, kalan kısım asgari sınırın altına düşse bile emrin kalan miktarında değişiklik yapılmadığı sürece bu kısıt aranmaz.
Emirler sürekli olarak otomatik eşleşmeye tabidir ve normal emir defterinde bekleyen en iyi alış ve en iyi satış emirlerinin fiyatlarının aritmetik ortalaması ile fiyatlanır, ayrı ve kapalı bir emir defterinde işlem görür.
İşlem gerçekleşmesinin ardından miktar bilgisi piyasaya gönderilir, işlemin miktarı ve hacmi ilgili sıranın miktar ve hacmine dâhil edilir. BISTECH Sistemine geçişte devreye alınmamış, daha sonra 27/06/2016 tarihinde uygulanmaya başlanmıştır.
Orta Nokta (Mid-Point) emirler yalnızca BIST 30 kapsamındaki paylarda kullanılır.
Ağırlıklı Ortalama Fiyat (AOF) Emirleri
Gün sonunda ilgili sırada oluşan ağırlıklı ortalama fiyatı referans alarak işlem gerçekleştirilmesine imkân veren yeni bir emir/işlem türüdür. Bu tür emir ve işlemler AOF’den emirler / işlemler olarak adlandırılmaktadır. Bir payın sırasında gün sonunda oluşacak AOF baz alınarak, ya bu fiyat üzerinden ya da bu fiyata belirli bir sayıda fiyat adımı uzaklıkta fiyatlar ile gün içerisinde işlem yapılır. Bu yolla:
* Gün sonu oluşacak AOF’den işlemlerin gerçekleşmesine imkân tanımanın yanı sıra,
* İşlem günü sonunda pay sırasında oluşacak “AOF ± Borsa tarafından belirlenecek sayıda fiyat adımı” seviyesinden gün içinde işlem yapma imkânı sağlanır.
* Merkezi emir defterinden ayrı bir sırada işlem görürler (Örneğin ABCDE.AOF sırasında).
* İşlem gerçekleşmesinin ardından piyasaya bilgi verilmez ancak işlem bilgileri Günlük Bültende yer alır.
Bu emirlerin girişi ve miktarlarının değiştirilmesi sırasında minimum ve maksimum miktar kontrolü yapılır. AOF (Trade at Reference - TAR) emirlerin içereceği miktarın yapılan düzenleme uyarınca minimum 100.000 lot maksimum 10 milyon lot olması gerekir.
Bu emir türü 30/09/2016 tarihinden itibaren devreye alınmıştır.
AOF’den (TAR) emirler yalnızca BIST 30 kapsamındaki paylarda kullanılır.
Açığa Satış Emirleri
Açığa satış emri, sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının satışına ilişkin verilen emir tipidir. Açığa satış emirleri, SPK ve Borsa düzenlemeleri uyarınca yapılan açığa satış işlemlerine ilişkin emirlerdir. Bu emirlerde SPK ve Borsa düzenlemeleri ile belirlenen fiyat sınırlamalarına uyulur.
ÖZEL İŞLEM BİLDİRİMİ (TRADE REPORT)
Borsa üyeleri, Pay Piyasasında işlem gören ve Borsa tarafından belirlenen sermaye piyasası araçlarında, belirlenen fiyat ve tutar (miktar da tanımlanabilir) sınırları dâhilinde, aynı veya farklı müşterilerinden miktar ve fiyatı uyuşan karşılıklı alım ve satım emirleri aldığında, bu emirleri emir defterine iletmeden işleme dönüştürmek amacıyla Borsaya bildirebileceklerdir. Borsa Sisteminde gerekli kontrollerden geçerek işleme dönüştürülen bu bildirimler özel işlem bildirimi olarak ayrıca duyurulur. Ancak Borsanın belirleyeceği limitler dâhilinde özel işlem bildirimi yapılabilecektir.
Özel işlem bildirimi fiyat limitleri 2 kademeli olarak belirlenmiştir.
a) İlk Kademe: Özel işlem bildirimi için aranan minimum tutar 10 milyon TL, maksimum tutar ise 50 milyon TL’dir. Bu tutar aralığında özel işlem bildirimi, ilgili sermaye piyasası aracının son işlem fiyatı üzerinden ±%6 fiyat limitleri dâhilinde (ilgili sıradaki günlük fiyat limitlerinin aşılmaması koşuluyla) gerçekleştirilebilir.
b) İkinci Kademe: Özel işlem bildirimi için aranan minimum tutar 50.000.001 TL, maksimum tutar ise 250 milyon TL’dir. Bu tutar aralığında özel işlem bildirimi, ilgili sermaye piyasası aracının son işlem fiyatı üzerinden ±%10 fiyat limitleri dâhilinde (ilgili sıradaki günlük fiyat limitlerinin aşılmaması koşuluyla) gerçekleştirilebilir.
Mevcut yapı iki tür özel işlem bildirimi yöntemini desteklemektedir:
- Tek taraflı özel işlem bildirimi: İşlemin taraflarının farklı üyeler olması durumunda kullanılır. Üyelerden biri sadece kendi tarafına (alış veya satış) ait miktar, fiyat, müşteri bilgilerini ve karşı üyenin kim olduğunu sisteme iletmektedir. Karşı üye ise kendisine gelen özel işlem bildirimini kendine ait müşteri bilgilerini girerek eşlemektedir.
- Çift taraflı özel işlem bildirimi: Aynı üyenin hem alıcı hem de satıcı olduğu durumlarda işlemin alış ve satış tarafına ait miktar, fiyat, müşteri bilgilerinin girilerek bildirilmesidir.
EMİRLERİN GEÇERLİLİK SÜRESİ
Sisteme iletilen emirler, dört farklı geçerlilik süresine sahip olabilir.
1. Günlük
Pay Piyasasındaki bütün pazarlarda aksi belirtilmedikçe girilen her emir, girildiği gün boyunca geçerlidir ve işlem görmezlerse gün sonunda iptal edilirler.
2. Kalanı İptal Et (KİE)
Fiyat ve miktar belirtilerek girilen ve emrin girildiği anda karşılanmayan bölümünün otomatik olarak iptal edildiği emir türüdür.
3. İptale Kadar Geçerli (İKG)
Borsa Birincil Piyasada Değişken ve Sabit Fiyatla Talep Toplama yöntemlerinde halka arz süresinin sonuna kadar geçerli emir girişi mümkündür. Bu geçerlilik türü, talep toplama yöntemiyle halka arzların gerçekleştirildiği birincil piyasada (.HE sıralarında) kullanılacaktır.
4. Tarihli
Fiyat adımı ve fiyat değişme sınırları çerçevesinde geçerli olacakları son tarih belirtilerek Sisteme girilen, işlem görene veya iptal edilene kadar Sistemde geçerliliğini koruyan emirlerdir. Tarihli girilen emirlerin geçerli olabileceği azami süre Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Pay Piyasasında mevcut durumda tarihli emir kullanılmamaktadır.
Baz Fiyat, Fiyat Aralığı
"Baz fiyat" bir payın gün boyunca işlem görebileceği alt ve üst fiyat limitlerinin belirlenmesine esas teşkil eden fiyattır. Baz fiyat bir önceki işlem gününün kapanış fiyatı ile hesaplanır. "Fiyat adımı" her pay fiyatı için bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimidir.
Baz fiyat yoksa (önceki kapanış yoksa veya fiyat serbest bırakılmışsa):
- Tek fiyat işlem yöntemi ile işlem gören sıralar için ilk fiyatın oluştuğu emir toplama aşaması sonrasında belirlenen eşleşme fiyatı baz fiyat olacaktır.
- Sürekli işlem yöntemi ile işlem gören sıralar için ilk işlemin fiyatı baz fiyat olarak alınacaktır (Açılış seansında fiyat oluşmuşsa bu fiyat, oluşmamışsa sürekli işlem aşamasında gerçekleşen ilk işlemin fiyatı baz fiyat olarak alınacaktır).
- İşlem görecek yeni pay alma haklarında ilk gün sonuna kadar (ilk işlem günü dahil) baz fiyat uygulanmayacak ve işlem gördüğü ilk günün kapanış fiyatı ertesi günün baz fiyatını oluşturacaktır.
Ayrıca, bir önceki günden baz fiyata sahip bir payda gün içerisinde herhangi bir işlem gerçekleşmemişse bu baz fiyat, yine ertesi günün baz fiyatı olacaktır.
Varant ve sertifika sıralarında baz fiyat uygulanmaz.
Fiyat Marjı ve Fiyat Limitleri
Fiyat limitlerinin belirlenmesi amacıyla baz fiyata (bir önceki gün kapanış fiyatı) uygulanacak marjlar:
- Yıldız Pazar’da %20, Ana Pazar’da %15,
- Alt Pazar, YİP ve PÖİP’te %10
- BYF’lerde %20
- Yeni pay alma haklarında ve ISKUR.E’de %50
- Varant ve sertifikalar için serbest marj
- Emtia sertifikalarında %5
olarak belirlenmiştir.
Fiyat limitleri hesaplanırken yuvarlama işlemi içeri doğru yapılacaktır: Üst fiyat limiti bulunurken yuvarlama aşağı adıma, alt fiyat limiti bulunurken yuvarlama yukarı adıma yapılacaktır.
Kapanış seansında uygulanan fiyat limitleri kapanış seansından önceki son işlem fiyatı üzerine ±%3 olarak uygulanmaktadır.
01/10/2020 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, Pay Piyasası’nda pazar yapılanması, pazarlardaki işlem görme esasları ve pazarlar arası geçiş kriterleri ile kota alma şartlarında bazı değişiklikler yapılmış ve bu değişiklikler Borsamızın 17/09/2020 tarihli ve 2020/58 sayılı duyurusu ile bilgilerinize sunulmuştur. Fiyat marjları ve devre kesici uygulamaları ile ilgili olarak da yeni pazar yapılanmasında genel esaslar belirlenmiş olmakla birlikte yeni bir duyuru yapılana kadar aşağıda özetlenen mevcut uygulama devam edecektir:
- Fiyat marjı Yıldız Pazar, Ana Pazar, borsa yatırım fonları, gayrimenkul sertifikaları, gayrimenkul yatırım fonları ve girişim sermayesi yatırım fonlarında %10’dur.
2020/20 Sayılı Duyuru için tıklayınız.
Fiyat Adımları
- PP’de işlem gören paylar, yeni pay alma hakları ve BYF’ler için aşağıdaki 1 ve 2 nolu tablolarda belirtilen fiyat seviyeleri ve fiyat adımları uygulanmaktadır.
- Varantlarda, sertifikalarda ve Toptan Satış işlemlerinde her fiyat seviyesi için fiyat adımı 1 kuruş olarak uygulanmaktadır.
- Kuruş altı hassasiyette (10 bps) fiyat gösterimi yöntemi uygulanmaktadır.
Paylarda ve Yeni Pay Alma Hakkı Kuponlarında Uygulanan Baz Fiyat Aralıkları ve Fiyat Adımları:
| Fiyat Seviyesi (TL) | Fiyat Adımı (TL) | ||
|---|---|---|---|
| 0,010 | - | 19,999 | 0,010 |
| 20,000 | - | 49,999 | 0,020 |
| 50,000 | - | 99,999 | 0,050 |
| 100,000 | - | 249,999 | 0,100 |
| 250,000 | - | 499,999 | 0,250 |
| 500,000 | - | 999,999 | 0,500 |
| 1.000,000 | - | 2.499,999 | 1,000 |
| 2.500,000 | - | üzeri | 2,500 |
Borsa Yatırım Fonu Katılma Belgelerinde Uygulanacak Fiyat Adımları:
| Fiyat Seviyesi (TL) | Fiyat Adımı (TL) | ||
|---|---|---|---|
| 0,010 | - | 49,999 | 0,010 |
| 50,000 | - | 99,999 | 0,020 |
| 100,000 | - | 249,999 | 0,050 |
| 250,000 | - | 499,999 | 0,100 |
| 500,000 | - | 999,999 | 0,250 |
| 1.000,000 | - | 2.499,999 | 0,500 |
| 2.500,000 | - | üzeri | 1,000 |
Pay Piyasası genelinde emirlerde ve kotasyonlarda uygulanan maksimum emir değeri sınırı, payların işlem hacmi, piyasa değeri gibi likidite durumunu ifade eden göstergeler kullanılarak farklılaştırılmaktadır.
Buna göre yapılan gruplamada tüm paylar temelde günlük ortalama işlem hacmi ve piyasa değeri ile yapılan sıralamaya dayanarak 6 farklı gruba ayrılmış ve her grup için farklı bir maksimum emir değeri belirlenmiştir.
- Grup 1. Maksimum emir değeri 10 milyon TL.
- Grup 2. Maksimum emir değeri 7,5 milyon TL.
- Grup 3. Maksimum emir değeri 5 milyon TL.
- Grup 4. Maksimum emir değeri 2,5 milyon TL.
- Grup 5. Maksimum emir değeri 1 milyon TL.
- Grup 6. Maksimum emir değeri 0,5 milyon TL.
Maksimum emir değeri Varantlar için 250 bin TL ve sertifikalar için 1 milyon TL olarak uygulanır.
Tüm Borsa Yatırım Fonları (.F), Gayrimenkul Yatırım Fonu Katılma Payları (.F1), Girişim Sermayesi Yatırım Fonu Katılma Payları (.F2) ve Gayrimenkul Sertifikaları (.G) için maksimum emir değeri 5 milyon TL olarak uygulanır.
Emtia sertifikaları için maksimum emir değeri 1 milyon TL olarak uygulanır.
Temerrüt ve Resmi Müzayede sıraları için maksimum emir değeri 2,5 milyon TL, birincil piyasada (.BE) 500.000 TL olmakla beraber Pay Piyasası Bölümü tarafından satışı/alışı talep edilen miktara göre farklı belirlenebilir.
Halka Arz Sıraları’nda(.HE) Maksimum Emir Büyüklüğü Pay Piyasası Direktörlüğü tarafından belirlenir.
Yeni Pay Alma Hakkı Kuponlarının (.R) maksimum emir değeri ilgili pay sırasının maksimum emir değeri ile aynıdır.
Orta nokta emirlerinin, ağırlıklı ortalama fiyat (AOF) emirlerinin ve özel işlem bildiriminin sınırlarında bu kurala bağlı bir değişiklik yapılmamıştır.
Aşağıdaki dosyada yer alan bilgiler ilgili dönemin başında sisteme tanımlanan değerlerdir. Dönem içerisinde yeni eklenen sıra, maksimum emir değerinde değişiklik vb. nedenlerle sistemde yapılan güncellemeler bu dosyalara yansıtılmaz.
2017_22018_1
2018_2
2019_1
2019_2
2020_1
2020_2
2021_1
2021_2
2022_1
2022_2
2023_1
2023_2
2024_1
2024_2
Güncel değerlere linkte yer alan marj bilgileri dosyasından ulaşabilirsiniz.
Diğer taraftan, BİAŞ Yönetim Kurulu Ocak 2010 tarihli toplantısında, küsurat bakiyelerin işleme konu edilebilmesi için yapılabilecek uygulamayı belirlemiştir. Söz konusu uygulama, Pay Piyasası Prosedürü düzenlemesinin “Üye Müşteri Hesaplarındaki Küsurat (Lottan Küçük) Miktarların Nakde Dönüştürülmesi” başlığı altında yer almaktadır.
Bu uygulama uyarınca özetle;
- Yatırımcı hesaplarında atıl kalan küsurat miktarlarının değerlendirilebilmesi amacıyla isteyen üyeler, talepte bulunacak müşterilerinin hesaplarında bulunan lottan daha küçük miktarları satın alabilir.
- Üyelerin bu düzenleme kapsamında işlem yapma zorunluluğu bulunmamaktadır. Müşteri ve/veya kıymet bazında işlem yapılmasından imtina edilebilir.
Uygulamaya ilişkin detaylara, Pay Piyasası Prosedürü düzenlemesinin “BORSA DIŞINDA YAPILAN PAY İŞLEMLERİ” başlığı altındaki ilgili bölümünden ulaşılabilir.
Açığa satış işlemi gerçekleştirebilmek için emrin baştan açığa satış emri olarak girilmesi gerekir. Gerçekleşen açığa satış işlemleri Günlük Bülten'de pay bazında, her fiyat seviyesinde miktar ve sözleşme adedi belirtilerek ilan edilir.
"Kredili Menkul Kıymet ve Açığa Satış İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymet Listesi” Alt Pazar , PÖİP ve YİP hariç tutularak BİAŞ Pay Piyasası pazarlarında işlem gören tüm payları ve BYF’leri kapsayacak şekilde belirlenmiştir. Buna göre, Yıldız Pazar ve Ana Pazar’da işlem gören paylar, buna ek olarak BYF’ler hem kredili alıma hem de açığa satış işlemine konu olabilir.
Varantlarda, sertifikalarda, sahipliğe dayalı kira sertifikalarında, gayrimenkul yatırım fonlarında ve girişim sermayesi yatırım fonlarında kredili alım ve açığa satış işlemi yapılamaz. Gayrimenkul sertifikalarında ise kredili alım yapılabilmekle birlikte açığa satış işlemi yapılamaz.
SPK’nın 2023/7 sayılı Bülten’inde yayınlanan 06/02/2023 tarihli Kurul Kararı çerçevesinde Borsa İstanbul A.Ş. Pay Piyasası’nda açığa satış işlemleri yasaklanmıştır. Söz konusu tedbirlerin 06/02/2023 tarihinden itibaren, ikinci bir duyuru yapılıncaya kadar devam etmesine karar verilmiştir.
2023/7 sayılı Haftalık Bülten için tıklayınız.
VBTS ve Borsa Genel Müdürlüğü kararıyla alınan menkul kıymet tedbir listesine ulaşmak için tıklayınız.
İlgili Dosyalar
Sermaye Piyasası Araçlarının, Açığa Satış ve Ödünç Alma ve Verme İşlemleri Hakkındaki Tebliği (Seri: V No:65) ve 001 sayılı Pay Piyasası Prosedürü Uyarınca, Kredili Alım ve Açığa Satış Kapsamından Çıkarılan Menkul Kıymetlere İlişkin Olarak Oluşturulan Geçici Liste Pay Piyasası Prosedürü
İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) tarafından aracı kurumların, gün boyunca gerçekleştirilen işlemlerinde, pay ve toplam TL olarak netleştirme yapılmaktadır. Bu çerçevede, aynı tarihte bir payda hem satış hem de alış işlemi yapan aracı kuruluş, satış toplamı alış toplamına mahsup edilerek çıkan net bakiyeye göre söz konusu pay üzerinden takasa borçlandırılmakta veya alacaklandırılmaktadır. Diğer yandan, tüm paylardaki alış veya satışlarının bedelleri ise genel olarak netleştirilmekte ve aracı kuruluşun alış tutarları fazla ise aracı kuruluş takasa nakit borçlu, satış tutarları fazla ise takastan nakit alacaklı olmaktadır. Netleştirme uygulaması sayesinde bir payda gün içerisinde alım satım gerçekleştiren bir yatırımcı sadece gerçekleştirdiği alım veya satım sonucundaki net fark miktarı kadar teslim yükümlülüğüne tabi olmaktadır.
Takasbank tarafından netleştirme uygulaması kaldırılan paylarda brüt takas uygulaması yapılmakta, aracı kurum ve yatırımcı bazındaki takas alacakları Takasbank tarafından takas süresinden sonra dağıtılmaktadır. Brüt takas uygulaması kapsamına alınan paylarda alım yapmak isteyen yatırımcıların takas tarihinde hesaplarında alımlarını karşılayacak tutarda nakit, satım yapmak isteyen yatırımcıların takas tarihinde hesaplarında satımlarını karşılayacak miktarda menkul kıymet bulundurması gerekmektedir.
- 01/10/2020 tarihinde devreye alınan Pay Piyasası yeni pazar kurallarına göre Alt Pazar, Yakın İzleme Pazarı ve Piyasa Öncesi İşlem Platformu’nda takas işlemleri brüt takas esaslarına göre gerçekleştirilmektedir.
- Yıldız Pazar ve Ana Pazar’da brüt takas, Borsa İstanbul ve SPK tarafından getirilen tedbir uygulamalarına bağlı olarak pay bazında süreli olarak uygulanmaktadır.
VBTS ve Borsa Genel Müdürlüğü kararıyla alınan menkul kıymet tedbir listesine ulaşmak için tıklayınız.
2020/58 Sayılı Duyuru için Tıklayınız.
Bu kapsamda ilgili paylarda gerekli koşulların oluşması halinde, işlem esaslarında olmayandan başlamak üzere kademeli olarak ve bir sonraki seviye tedbir uygulanırken önceki seviye tedbirin veya tedbirlerin uygulanmasına devam edilmesi suretiyle;
- 1 ay süre ile birinci seviye "Açığa Satış ve Kredili İşlem Yasağı" tedbiri,
- 1 ay süre ile ikinci seviye "Brüt Takas" tedbiri,
- 1 ay süre ile üçüncü seviye “Emir Paketi (Piyasa Emri ve Piyasadan Limite Emir Girişinin Kısıtlanması, Emir İptalinin, Emir Miktar Azaltımı ile Emir Fiyat Kötüleştirmesinin Yasaklanması ve Emir Toplama Bilgi Yayınının Kısıtlanması)” tedbiri,
- 1 ay süre ile dördüncü seviye “Tek Fiyat Yöntemi ile İşlem Görme” tedbiri,
- 1 ay süre ile beşinci seviye “Emir İletim Kanallarının Kısıtlanması (İnternet Emir Yasağı)” tedbiri
uygulanmaktadır.
VBTS kapsamında getirilen tedbirler, payın işlem gördüğü pazarın/platformun işlem kuralları, pazar değişimi veya diğer nedenlerle uygulanan işlem esaslarının geçerlilik süresinden ayrı olarak tedbir süresinin sonuna kadar uygulanmaya devam eder.
Tedbir alınmasını gerektiren koşulların oluşması durumunda; tedbire konu olacak pay, uygulanacak tedbir ile tedbirin başlangıç ve bitiş tarihleri ilgili tarihte piyasa kapandıktan sonra Borsamız tarafından Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) üzerinden duyurulur.
VBTS ve Borsa Genel Müdürlüğü kararıyla alınan menkul kıymet tedbir listesine ulaşmak için tıklayınız.
Duyuru için tıklayınız.
PİYASA YAPICILIK
Sürekli işlem yöntemiyle işlem gören sermaye piyasası araçlarında atanmış bir üye tarafından bu amaçla tanımlanmış hesap veya hesaplar kullanılarak çift taraflı sürekli kotasyon (fiyat ve miktar) verilmek suretiyle o sermaye piyasası aracında likiditenin hedeflendiği bir faaliyettir.
Pay Piyasasında “Piyasa Yapıcılı Sürekli İşlem Yöntemi” ve “Tek Fiyat Yöntemi” ile İşlem Gören Menkul Kıymetlerde Piyasa Yapıcılık
Yeni Pazar yapılanması ile birlikte 01/10/2020 tarihi itibariyle Pay Piyasası Pazar ve ürünlerinde piyasa yapıcılık faaliyeti aşağıdaki şekilde uygulanacaktır:
Ana Pazar ve Alt Pazar: Paylarda yalnızca Ana Pazar ve Alt Pazar‘da (Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları, Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları ve Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları dahil olmak üzere) isteğe bağlı olarak yapılabilir.
BYFler: Borsa Yatırım Fonlarında piyasa yapıcılık faaliyeti yürütülmesi esastır ve sürekli işlem yöntemi piyasa yapıcılık faaliyeti yürütülmesi durumunda uygulanır. BYF’lerde piyasa yapıcının olmaması durumunda ilgili işlem sırasında tek fiyat işlem yöntemi uygulanır.
Varantlar ve Sertifikalar: Yatırım kuruluşu varantları ve sertifikalar sadece piyasa yapıcılı sürekli işlem yöntemiyle işlem görebilir. Söz konusu yatırım araçlarında piyasa yapıcı bulunmaması hâlinde ilgili sıraların işlemleri bir piyasa yapıcı göreve başlayana kadar durdurulur.
YÜFP: Yapılandırılmış ürünler ve Fon Pazarında sürekli işlem yöntemi ile işlem gören sahipliğe dayalı kira sertifikalarında, gayrimenkul sertifikalarında, gayrimenkul yatırım fonlarında, girişim sermayesi yatırım fonlarında isteğe bağlı olarak piyasa yapıcılık faaliyeti yürütülebilir.
YİP ve PÖİP: YİP ve PÖİP’te yer alan paylarda piyasa yapıcılık faaliyeti yürütülemez.
Emtia Sertifikaları: Emtia sertifikalarında piyasa yapıcılık faaliyeti yürütülmesi esastır. Emtia sertifikalarında atanmış bir piyasa yapıcı üye olmaması, piyasa yapıcının faaliyetinin herhangi bir sebeple sona ermesi, yerini alacak bir yedek piyasa yapıcı üye olmaması ya da yedek piyasa yapıcının faaliyete başlayamaması gibi durumlarda, Borsa Genel Müdürü ilgili sermaye piyasası aracının likidite durumunu ve diğer piyasa koşullarını dikkate alarak tek fiyat işlem yöntemi uygulanmasına karar verebilir.
Piyasa Yapıcılı Sürekli İşlem Yöntemi Nedir?
Sürekli işlem yöntemiyle işlem gören menkul kıymetlerde, piyasa yapıcısı olarak atanmış bir üye tarafından bu amaçla tanımlanmış hesap veya hesaplar kullanılarak çift taraflı sürekli kotasyon (fiyat ve miktar) verilmek suretiyle o menkul kıymette likiditenin hedeflendiği işlem yöntemidir.
Piyasa Yapıcı Üye ve İşlevi
Piyasa yapıcılık temel kriterlerini sağlayan üyelerden bir menkul kıymette piyasa yapıcılık faaliyetinde bulunmak amacıyla yaptığı başvuru Borsa İstanbul Yönetim Kurulu tarafından kabul edilen ve “Borsa İstanbul Pay Piyasası Piyasa Yapıcılık Taahhütnamesini imzalayarak faaliyete başlayan üyedir.
Piyasa yapıcıdan beklenen görev; sürekli işlem için yeterli derinliği olmayan, halka açık piyasa değeri düşük olan menkul kıymetlerde oluşabilecek kısa süreli arz-talep dengesizlikleri sonucu meydana gelebilecek aşırı fiyat hareketlerini önlemek, piyasaya sürekli likidite sağlamak, böylelikle sürekli işlem ortamının etkin bir şekilde gelişmesine katkıda bulunmak olarak özetlenebilir.
Kotasyon
Piyasa yapıcı üye tarafından iletilen, alış ve satış emri şeklindeki fiyat ve miktar bildirimidir. Bir sermaye piyasası aracında birden fazla piyasa yapıcı ve birden fazla (farklı piyasa yapıcı kurumlara ait) kotasyon bulunması mümkündür. Kotasyon fiyatları, ayrı bir fiyat limiti oluşturmamaktadır ve kotasyonun fiyatını geçen seviyelerden de (fiyat limitlerin içerisinde kalmak kaydıyla) işlem yapılabilir. Sistemde kotasyonlar da normal emirler gibidir ve kotasyon girilmeden emir girilebilmekte ve işlem gerçekleşebilmektedir. Seans akışında sadece kotasyon girişine ve değiştirilmesine izin verilen bir zaman aralığı bulunmamaktadır. Açılış, kapanış seansı gibi tek fiyat yönteminin uygulandığı bölümlerde de kotasyon girilebilmektedir.
Müşteri hesabı kullanılarak girilen kotasyonlarda piyasa yapıcılar AFK alanına PYM, portföy hesabı kullanılarak girilen kotasyonlarda PYP girmek zorundadırlar. Piyasa yapıcının indirimi günlük yapılan değerlendirmelerden hesaplanarak, aylık tahakkuk ettirilmektedir. Kotasyon emirlerinin güncellenmesinde miktar azaltılsa dahi öncelik kaybolmaktadır çünkü her kotasyon değişikliği iptal ve yeni emir girişi olarak addedilmektedir.
Piyasa Yapıcılı Sürekli İşlem Yönteminin Piyasaya Sağladığı Yararlar
Borsamız Pay Piyasasının temel çalışma yöntemi sürekli işlemdir. Bu yöntem açılışta ve kapanışta tek fiyat yöntemi ile desteklenmiştir. Dünyada gelişmiş menkul kıymet piyasalarında da en etkin yöntem olarak kullanılan sürekli işlem yönteminin likidite yönünden zayıf, sermayenin halka açık kısmının piyasa değeri düşük olan menkul kıymetlerde piyasa yapıcının desteklediği karma bir yapıda sürdürüldüğü bilinmektedir. Piyasa yapıcılı sürekli işlem yöntemi, işlem yöntemi olarak hem piyasa yapıcının kotasyonlarına hem de kamuya açık emir dosyasına gönderilen diğer emirlerin fiyat ve zaman önceliğine göre eşleşmek suretiyle işleme dönüşmesini sağlayan karma bir yapı oluşturmaktadır.
Bu yöntemle, piyasa yapıcının verdiği alım ve satım kotasyonları ile ilgili menkul kıymetteki fiyat istikrarının sağlanması, piyasa gereği oluşan fiyat hareketleri dışında gerçekleşecek aşırı fiyat oynaklığının doğal olarak engellenmesi hedeflenmektedir. Böylelikle piyasa yapıcısıyla işlem görmekte olan menkul kıymetlerin yatırımcıları tedirgin eden suni fiyat hareketlerinden korunabilmesi öngörülmektedir. Piyasa yapıcı üyenin seans boyunca sistemde yer alacak olan kotasyonları, menkul kıymetin likiditesine yönelik olarak önemli bir güvence oluşturmaktadır.
Piyasa Yapıcı Olmak İçin Kriterler
| Kriterler | Geçerli Pazarlar |
|---|---|
|
1) Kısmi yetkili (en az işlem aracılığı, en iyi gayret aracılığı faaliyetleri ve sınırlı saklama hizmeti için Kuruldan faaliyet izni almış olmak şartı ile) veya geniş yetkili olmak. 2) Değerlendirme yapılan aydan geriye doğru son bir yıl içinde, farklı günlerde düştüğü 2 milyon TL ve üstü tutarlı takas temerrüdü sayısı bakımından 5’i aşmamış olmak (Sınırı aşan temerrüt sayısı belirlenirken Pay Piyasasında gerçekleştirilen işlemlerden kaynaklanan yükümlülüklerin zamanında yerine getirilmemesi sonucu oluşan takas temerrütleri dikkate alınır). Piyasa yapıcılık değerlendirmesi için üye bazında dikkate alınacak temerrüt sayısı, aşağıda yer alan hususlar çerçevesinde belirlenir.
|
|
Yukarıda belirtilen temel kriterleri sağlayamayan, ancak başvurduğu sermaye piyasası aracında kurucu/ihraççı olan veya başvurduğu sermaye piyasası aracı üyenin ait olduğu bir grup şirketi tarafından halka arz edilmiş olan ya da halka arzına aracılık etmiş olduğu bir sermaye piyasası aracı için başvuran ve uhdesinde piyasa yapıcılık faaliyetinde kullanabileceği sermaye piyasası aracı bulunan üyeler, BİAŞ Yönetim Kurulunun onaylaması hâlinde, sadece söz konusu sermaye piyasası araçlarıyla sınırlı olmak üzere, piyasa yapıcılık faaliyetinde bulunmak için yeterli temel kriterlere sahip üye olarak kabul edilir. Değerlendirmede, eğer belirtilmişse, payları piyasa yapıcılığa konu olan şirketin tercihi de dikkate alınır.
Temel kriterleri sağlayamayan üyeler, söz konusu sermaye piyasası aracı/araçları dışında kalan sermaye piyasası araçlarına piyasa yapıcı olarak atanmak için başvuruda bulunamaz.
Üyelerin piyasa yapıcı olma temel kriterlerine uygunluğu 6 ayda bir yeniden değerlendirilir ve duyurulur. Değerlendirme sonucunda ya da dönem içinde, geçerli temel kriterleri kaybetmiş olduğu belirlenen bir üyenin piyasa yapıcılık yetkisi kaldırılır ve atandığı sermaye piyasası araçlarındaki piyasa yapıcılık faaliyeti sona erer. Ancak piyasa yapıcı üye olma temel kriterlerine uymayan veya bu kriterleri kaybeden üyelerin istisnai olarak piyasa yapıcı faaliyetinde bulunabilecekleri kapsamdaki sermaye piyasası araçlarında piyasa yapıcılık faaliyeti devam eder.
Bir sonraki değerlendirmede ya da dönem içinde temel kriterleri sağladığı belirlenen üye yeniden yetkilendirilir. Bu durumdaki bir üyenin daha önce piyasa yapıcı olarak faaliyette bulunduğu bir sermaye piyasası aracında yeniden atanabilmesi için yeni bir başvuru yapması gereklidir.
İsteğe Bağlı Piyasa Yapıcılık
İsteğe bağlı piyasa yapıcılık faaliyeti uygulamasında, piyasa yapıcılık faaliyetinin son bulması halinde ilgili işlem sırasında işlem yöntemi değiştirilmez. Ana Pazar’da işlem gören paylar ve YÜFP’de sürekli işlem yöntemi ile işlem gören sahipliğe dayalı kira sertifikaları, gayrimenkul sertifikaları, gayrimenkul yatırım fonları, girişim sermayesi yatırım fonları, bu işlem sıralarında piyasa yapıcı olması hâlinde piyasa yapıcılı olarak sürekli işlem yöntemi ile işlem görür.
LİKİDİTE SAĞLAYICILIK
Piyasa yapıcılı sürekli işlem yönteminin yanı sıra özellikle düşük işlem hacmine sahip payların likiditesine katkı sağlamak amacıyla geliştirilen “Pay Piyasası’nda likidite sağlayıcılık” uygulaması 1 Kasım 2012 tarihinden itibaren devreye alınmıştır.
Likidite sağlayıcılık faaliyeti, kapsam dâhilindeki sermaye piyasası araçlarının likiditesini, dolayısıyla bu araçların işlem görme kabiliyetini artırmaya yönelik isteğe bağlı bir faaliyet olup, fiyat istikrarını sağlamaya yönelik bir faaliyet değildir.
Likidite sağlayıcılığı, BIST 30 Endeksi kapsamı dışındaki paylardan Yıldız Pazar, Ana Pazar ve Alt Pazar’da, YÜFP’de sahipliğe dayalı kira sertifikalarında, gayrimenkul sertifikalarında, gayrimenkul yatırım fonlarında, girişim sermayesi yatırım fonlarında isteğe bağlı olarak uygulanabilir. Likidite sağlayıcılık, piyasa yapıcılık ve tek fiyat işlem yöntemiyle birlikte uygulanmaz.
Yakın İzleme Pazarı (YİP), Piyasa Öncesi İşlem Platformu’nda (PÖİP) yer alan paylarda tek fiyat işlem yöntemi uygulandığı için likidite sağlayıcılık faaliyeti yapılamaz.
Otomatik Seans Durdurma Sistemi (OSDS) BISTECH geçişi ile birlikte 30/11/2015 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmış, yerine devre kesici uygulaması getirilmiştir.
Bir sermaye piyasası aracında işlemler seansın sürekli işlem bölümünde çok fiyat yöntemi ile yürütülürken belirli bir referans değer üzerinden hesaplanan fiyat değişiminin Borsa tarafından belirlenmiş olan eşik değerlere (oranlara) ulaşması veya aşması hâlinde ilgili sermaye piyasası aracının işlemleri geçici süre ile emir toplama aşamasına alınacaktır.
İlgili sermaye piyasası aracında tek fiyat yöntemi kullanılarak fiyat belirlemesi yapılır. Tek fiyat yöntemine ilişkin süreçlerin tamamlanmasının ardından ilgili sermaye piyasası aracının işlemleri yeniden seansın sürekli işlem bölümüne alınır ve işlemlere çok fiyat yöntemi ile devam edilir.
- Devre kesici seansın sadece sürekli işlem yöntemi bölümlerinde çalışır.
- Devre kesici referans fiyatı, en son tek fiyat yöntemi ile belirlenen fiyat (açılış seansı, tekil açılış, devre kesici seansında oluşan fiyat) veya ilgili payın baz fiyatıdır. En son tek fiyat yöntemi ile belirlenen fiyat veya baz fiyattan en son güncellenen fiyat devre kesici referans fiyatıdır.
- Devre Kesici uygulamasında Pazar bazında farklı değişim yüzdesi kriterleri ve farklı DK Seansı Süreleri kullanılmaktadır;
| İşlem Esasları | |||
|---|---|---|---|
| Yıldız Pazar | Ana Pazar | Alt Pazar | |
| Devre Kesici Tetikleme Oranı | % 10 | % 7,5 | % 5 |
| Devre Kesici Sonrası Emir Toplama Süresi | 5 dakika | 15 dakika | 15 dakika |
| Devre Kesici Sonrası Eşleştirme Süresi | 2 dakika | 2 dakika | 2 dakika |
- Bu fiyat limitlerine kadar normal işlemler devam eder ancak bu fiyat limitlerini geçen işlemi gerçekleştirecek emir iptal edilerek bu limitlerin dışında işlem olmasına izin verilmez ve devre kesici çalışır. Söz konusu emir önceki fiyat seviyeleri ile işlem gerçekleştirmiş ise kalan kısmı iptal edilir.
- Devre kesicinin çalışması ile birlikte ilgili sırada emir toplama aşamasına geçilir. Bu aşamada açılış/kapanış ve tek fiyat seanslarında olduğu gibi teorik fiyat ve işlem miktarı gösterilir.
- Emir toplamanın ardından eşleşme süreci gelir.
- Emir toplama ve eşleşmenin ardından sırada normal işlemler devam eder.
- Yıldız Pazar’da işlem görmekte olan paylarda seansın kapanış bölümünün başlamasına kalan 10 dakika içerisinde (saat 17:50 – 18:00) devre kesici çalışırsa emir toplama süresi 5 dakikadan 10 dakikaya çıkartılır ve sırada eşleştirme yapılmadan emir toplama süreci izleyen kapanış seansı aşamasında da devam eder. Eşleştirme, kapanış seansının emir toplama aşamasının sona ermesi ile birlikte gerçekleştirilir.
- Ana Pazar ve Alt Pazar’da işlem gören paylarda devre kesici emir toplama süresi uzatılan paylarda seansın kapanış bölümünün başlamasına kalan 20 dakika içerisinde (saat 17:40 – 18:00) devre kesici çalışırsa emir toplama süresi 15 dakikadan 20 dakikaya çıkartılır ve sırada eşleştirme yapılmadan emir toplama süreci izleyen kapanış seansı aşamasında da devam eder. Eşleştirme, kapanış seansının emir toplama aşamasının sona ermesi ile birlikte gerçekleştirilir.
- İlgili sırada devre kesicinin çalışması halinde bu sıraya bağlı rüçhan hakları, varant, temerrüt gibi sıralardaki işlem yöntemi kesintiye uğramadan devam eder. Örneğin GARAN.E sırasında devre kesici çalışıp bu sıra tek fiyat emir toplamaya alındığında GARAN.R ve GADAA.V sıralarında sürekli işlem yöntemi kesintiye uğramadan sürer.
Borsa İstanbul A.Ş. Genel Müdürlüğü’nün Kararı ile 10/08/2020 tarihinden itibaren (Piyasanın tamamı için uygulanmaya başlanan endeks bazlı devre kesici sistemi ile birlikte) pay bazında uygulanan devre kesicilerin emir toplama süresi 30 dakikadan 15 dakikaya indirilmiştir. Eşleştirme süresi ise değişmemiştir (2 dakika).
1 Ekim 2020 tarihi itibariyle uygulamaya alınan Yeni Pazar Yapıları Uygulamasında fiyat marjları ve devre kesici uygulamaları ile ilgili olarak da genel esaslar belirlenmiş olmakla birlikte yeni bir duyuru yapılana kadar aşağıda özetlenen mevcut uygulama devam edecektir:
-
Fiyat marjı Yıldız Pazar, Ana Pazar, borsa yatırım fonları, gayrimenkul sertifikaları, gayrimenkul yatırım fonları ve girişim sermayesi yatırım fonlarında %10’dur.
-
Devre kesici tetiklenme oranı, tüm paylarda sadece aşağı yönlü ve %5’tir. Devre kesici sonrası emir toplama süresi 15 dakikadır.
2020/20 sayılı duyuru için tıklayınız.
2020/21 sayılı duyuru için tıklayınız.
Endekse Bağlı Devre Kesici
Borsa İstanbul A.Ş. Genel Müdürlüğünce Pay Piyasasında halihazırda pay bazında uygulanmakta olan devre kesici sistemine ilave olarak Endekse Bağlı Devre Kesici Sisteminin (EBDKS) oluşturulmasına ve 10/08/2020 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanmasına karar verilmiştir. Buna göre;
BIST 100 Endeksinin gün içerisinde önceki günün kapanışına göre ilk eşik olarak %5 veya daha fazla ve ikinci eşik olarak %7 veya daha fazla düşmesi halinde EBDKS devreye girecek ve Pay Piyasası, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasındaki (VİOP) paya ve pay endekslerine dayalı sözleşmeler ile Borçlanma Araçları Piyasası Pay Repo Pazarı’nda işlemler geçici olarak durdurulacaktır (devre kesici endeksin yukarı yönlü hareketinde çalışmaz). EBDKS uygulaması kapsamında referans olarak alınacak endeks, değişim yönü ve oranları gelişen şartlara göre önceden duyurulmak suretiyle Borsa tarafından değiştirilebilecektir.
Uygulamanın devreye girmesi ile birlikte Pay Piyasasında;
- “.E”, “.F1”, “F2”, “.G” sıralarındaki işlemler (paylar, gayrimenkul yatırım fonları, girişim sermayesi yatırım fonları, gayrimenkul sertifikaları) 20 dakika boyunca geçici olarak durdurulacaktır. EBDKS’nin devreye girme anında tek fiyat işlem yöntemi kapsamında eşleştirme seansında olan sıralarda, emirlerin eşleştirilip işlemlerin gerçekleşmesinin ardından durdurma olacaktır. Bu aşamada emir iptali veya değişikliği yapılamayacaktır.
- 20 dakikalık durdurmanın ardından;
a) Sürekli işlem yöntemiyle işlem gören sıralarında 5 dakika boyunca tek fiyat emir toplama uygulanacak ve sonraki 5 dakika içinde eşleştirme yapılarak işlem fiyatları belirlenecek ve duyurulacaktır.
b) Tek fiyat işlem yöntemi ile işlem gören paylar tek fiyat emir toplama ile açılacak asgari 10 dakika sürecek emir toplama seansı sonrasında seans akışı kaldığı yerden devam edecektir.
- “.V”, “.C”, “F”, “.R” sıraları (varantlar, yatırım kuruluşu sertifikaları, borsa yatırım fonları ve yeni pay alma hakkı kuponları) 30 dakika boyunca geçici olarak durdurulacaktır. Bu aşamada emir iptali yapılabilecek, emirlerin fiyatı kötüleştirilebilecek ve miktarı azaltılabilecektir. Bu süre sonrasında seansın bitimine yeterli süre kalması halinde söz konusu işlem sıraları sürekli işlem yöntemi ile yeniden işleme açılacaklardır.
EBDKS’nin Pay Piyasasında sürekli işlem seansının sona ermesinden önceki 60 dakika içerisinde (mevcut durumda 17:00-18:00 arasında) devreye girmesi halinde her üç piyasada da işlemler durdurulacak, işlemler Pay Piyasasında kapanış seansı ile (mevcut durumda saat 18:00’de) yeniden başlatılacaktır.
EBDKS kapsamında belirlenen eşiklerin (%5 ve %7) gün içinde tekrar aşılması halinde devre kesici aynı aşama için ikinci kez çalışmayacaktır. EBDKS uygulamasının devreye alınması ile birlikte pay bazında uygulanan devre kesicilerde emir toplama süresi 15 dakikaya indirilmiştir, eşleştirme süresi ise 2 dk. olarak devam edecektir.
EBDKS’nin devreye girmesi halinde açığa satış yapılabilen işlem sıralarında açığa satış işlemlerinde seans sonuna kadar yukarı adım kuralı uygulanır.
EBDK Sistemi Düzenlenmesine ilişkin 2020/50 Sayılı Duyuru için tıklayınız.
EBDK Sisteminde Değişiklikler ve Temsilci İş İstasyonu Yeni Sürümü Hk. 2020/53 Sayılı Duyuru için tıklayınız.
Endekse Bağlı Devre Kesici Sisteminde Yapılacak Değişiklikler Hk. 2022/25 Sayılı Duyuru için tıklayınız.
Pay Piyasasında kapanış seansı, kapanış fiyatından işlemler ve tek fiyattan işlemler uygulamaları 2 Mart 2012 tarihinden itibaren devreye alınmıştır.
Kapanış seansı, normal seans sürecinden kalan tüm emirlerin aktarılması suretiyle, belirlenmiş zaman dilimi boyunca yeni emirlerin de herhangi bir eşleşme yapılmaksızın Sistem’e kabul edildiği ve bu süre sonunda en yüksek miktarda işlemin gerçekleşmesini sağlayan tek bir fiyat seviyesinin (Kapanış Seansı Fiyatı) hesaplanarak, tüm işlemlerin bu fiyat seviyesinden gerçekleştirildiği, tek fiyat yöntemiyle işlem yapılan seans bölümüdür.
Varantlar, sertifikalar ile temerrüt işlem sıraları ve yeni pay alma hakları kapanış seansına dahil değildir.
• Emir toplama aşaması – (4 dakika, 18:01 – 18:05)
• Fiyat belirleme ve kapanış seansı işlemleri aşaması – (2 dakika, 18:05 – 18:07)
• Kapanış fiyatından/ tek fiyattan işlemler aşaması – (2 dakika, 18:08 – 18:10)
Kapanış seansına dahil olan kıymetlerde bekleyen (pasif) emirlere ilaveten, kapanış seansında fiyat belirlemeye yönelik olarak yeni alış ve satış emirlerinin Sistem’e iletildiği ancak emirlerin eşleştirilmediği aşamadır. 4 dakikalık süre boyunca kapanış seansı için emir toplanmakta, iletilmiş emirler mevcut kurallar dahilinde değiştirilebilmekte yada iptal edilebilmektedir.
Emir toplama aşamasında açığa satış emri, limit emir, piyasa emri, piyasadan limite, KİE, dengeleyici emirler girilebilmektedir. Kotasyon emirleri girilebilir, değiştirilebilir, iptal edilebilir. Emirler üzerinde miktar ve fiyat değişikliği yapılabilir, emirlerin geçerlilik süreleri değiştirilebilir. Emirler iptal edilebilir. Özel işlem bildirimi yapılamaz. Denge (teorik eşleşme) fiyatı, miktarı ve denge fiyatından karşılanmayan emir miktarları yayımlanır.
Bu aşamada, kapanış seansında emir toplanmış olan işlem sıralarında kapanış fiyatı belirlenmekte ve sonrasında belirlenen kapanış fiyatından işlemler gerçekleştirilmektedir. Sürekli işlemden aktarılmış emirler ile kapanış seansının emir toplama sürecinde Sistem’e iletilmiş emirler belirlenen kapanış seansı fiyatından eşleştirilmektedir. Belirlenen kapanış seansı fiyatı, ilgili işlem sırasının kapanış fiyatıdır. Bu aşamada yeni emir girişi yapılamamakta, bekleyen emirler değiştirilememekte, bölünememekte, iptal edilememektedir. Gerçekleşen işlemler ve kapanış seansı fiyatları, gerek temsilci ekranlarından gerekse veri yayın kuruluşları ekranlarından izlenebilmektedir.
İlgili kıymette en son gerçekleşen işlem fiyatı ile sınırlı olarak Sistem’e yeni emirlerin girilebildiği ve girilen yeni emirlerin Sistem’de kapanış seansında işlem görmediği için bu aşamaya aktarılmış kapanış seansı fiyatından beklemekte olan pasif emirlerle veya bu aşamada girilen emirlerle öncelik kuralları çerçevesinde karşılaşarak işlemlerin gerçekleştirildiği son aşamadır.
2 dakika sürmekte olan bu aşamada, Sistem’e girilebilecek yeni alış ve satış emirleri sadece gerçekleşen en son işlem fiyatından olabilmekte ve aynı fiyattaki bir pasif emir ile karşılaşması halinde öncelik sırasına göre işleme dönüşmekte, işlem görmemesi halinde öncelik kuralları çerçevesinde pasif emir olarak beklemektedir.
Son işlem fiyatından işlemlerin yapıldığı seans durumudur. Limit fiyatlı emirlere izin verilir (Fill and Kill ve Açığa satış emirleri dahil). Kotasyon emirleri girilebilir, değiştirilebilir, iptal edilebilir. Son işlem fiyatına eşit emirler üzerinde miktar artırma ve azaltma yapılabilir. Son işlem fiyatından farklı fiyatta bekleyen emirlerde miktar artırmaya izin verilmez, azaltmaya izin verilir.
Kapanış seansında bir sermaye piyasası aracına girilen emirlerin fiyatları sermaye piyasası aracında gerçekleşen son normal emir işlem fiyatının ±%3’ünden daha fazla farklı olamaz; %3 marj uygulanarak bulunan üst fiyat, en yakın aşağı fiyat adımına; alt fiyat ise en yakın yukarı fiyat adımına yuvarlanarak belirlenir. Serbest marjlı payların kapanış seansında da son işlem fiyatına göre ±%3 fiyat marjı uygulanmaktadır.
Her ne kadar kapanış seansında ±%3 fiyat marjı uygulansa da bir sermaye piyasası aracında o gün için hesaplanan baz fiyata göre belirlenmiş ±%20’lik fiyat değişim sınırlarının dışında bir fiyattan kapanış seansında emir girilmesine izin verilmemektedir. Örneğin; bir payda o gün için baz fiyatın 3,00 TL, fiyat değişim sınırlarının ise 2,40 TL - 3,60 TL olduğu düşünüldüğünde; bu payın kapanış seansı öncesindeki son işlem fiyatı 3,58 ise ilgili payda kapanış seansında %3 marj kapsamında girilebilecek minimum emir fiyatı 3,48 TL, maksimum emir fiyatı ise 3,60 TL olabilecektir (% 20lik fiyat marjına göre hesaplanan günlük alt veya üst fiyat limiti geçilemez). Farklı marj uygulanan ISKUR.E gibi paylarda o gün geçerli olan fiyat limitleri dikkate alınır.
Bir sermaye piyasası aracının emir defterinde, kapanış seansına aktarılan emirler arasında son işlem fiyatının ±%3’ü içerisinde belirlenen kapanış seansı üst fiyat sınırından daha yüksek bir fiyattan alış emri veya kapanış seansı alt fiyat sınırından daha düşük bir fiyattan satış emri bulunuyorsa, bu sermaye piyasası aracında ilgili seansın baz fiyatına göre hesaplanmış o gün için geçerli olan fiyat değişim sınırları uygulanır (son işlem fiyatına göre ±%3 marj uygulanarak hesaplanan fiyat değişim sınırları kullanılmaz). Örneğin bir payda son işlem fiyatının 4,00 TL olduğu düşünüldüğünde kapanış seansındaki fiyat marjları 3,88 TL - 4,12 TL olacağından, kapanış seansına aktarılan emriler arasında 4,12 TL’den daha yüksek bir fiyattan alış emri veya 3,88 TL’den daha düşük bir fiyattan satış emri bulunuyorsa kapanış seansında ±%3 fiyat marjı uygulanmaz, sadece payın baz fiyatını esas alan ±%20 günlük fiyat değişim sınırları geçerli olur.
